 |
|
|||||
 |   |  |  | |||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||
  |
 |
|||||||
|
|||||||
|
|||||||
| Üsleri buyur eden ülkelerin, seçtikleri ideolojik tribüne göre belirlenen; “demokratik ve özgür dünyanın dostu” veya “ezilmiş toplumların kardeşi” gibi üzeri şekerle kaplanmış tarifleri bile vardı. Yazı hür bir düzeni savunmalı, ama kendisi de yazarın mutlak hakimiyeti altında olmalıdır. Bu yazıyı demokratik olmayan bir şekilde kontrol altında tuttuğum için, ben bu ülkelere “üs devletler” diyeceğim. Siz isterseniz “demokrasi dostu” filan demeye devam edin... Türkiye örneğine pek uymaz (Şükür!), ama bazı üs devletlerin durumu şu metafora çok benzerdi: Dağın taşın tepesinde babanızdan kalmış atsan atılmaz bir arsanız vardır. Arsayı satmanız olası değildir; çünkü imarın şefkatli kolu henüz oraya kadar uzanmamıştır. Bu nedenle de kimse arsanıza dönüp iki kere bakmaz. Gel zaman git zaman yerleşim planları değişir veya değiştirilir -orasını karıştırmayın- sizin arsanın önüne bir çevre yolu zembille iner ve yolun üzerinden günde binlerce araç geçmeye başlar. VAHA GİBİ KARAYOLU Karayolu, 1948-1951 yıllarında aldığımız Marshall yardımından bugüne bizim için çölde vaha gibidir. Değdiği yerin ederini çarpar ve katlar. Oturduğunuz yerde arsanızın değeri; “elimi öpene satarım”a fırlar. Arsa ile simgelenen taşınmaz varlığın uluslararası ilişkilerdeki karşılığı coğrafi konumdur. Zamanında üs devletler, arada bir patlayan krizlerden de sıkı pazarlıklarla piyangolar yaratmaya çalışırlardı. Örnek olarak; yakın tarihimizden sloganı: “1 koyalım 3-5 alalım” olan bir deneyimimizi hatırlatayım. Özünde basit ve miyop bir yaklaşımdı, hiç girmeyelim... Pazarlık dediğimiz önemli bir yetkinlik. Devlet pazarlıklarının adı geçince de benim aklıma, Akdeniz’in nokta adası Malta’nın 1971’deki epik öyküsü gelir. MALTA İNGİLTERE’YE KARŞI Aslında tam bir “textbook case” denilen türden (ders kitaplarına layık örnek) pazarlık öyküsünü burada sadece ana aşamalarıyla ve ayrıntısız geçeceğim. İlginç hikayeyi didiklemek isteyenlere, W. Howard Wriggins’in Kasım 1995 tarihle Columbia Üniversitesi’nde yayımlanan “Malta Bargains with Great Britain, 1971” isimli makalesini öneririm. 350 bin kişilik nüfusuyla, güneş ve çimento dışında hiçbir ekonomik değere sahip olmayan bu minik ada devlet, Batı Akdeniz’i Doğu Akdeniz’den ayıran koordinatları (Sicilya’nın 100 km. güneyi, Libya’nın 320 km. kuzeyi) sayesinde soğuk savaş döneminde önemli bir taktik konumdaydı. Bu nedenle İngiltere adada, Nato’nun da yararlanabildiği bir deniz üssünde yaklaşık 3,500 asker tutuyordu. Elbette ev sahibi böyle bir devlet kuşu misafirden okkalı da bir kira isteyecek. 1964’de imzalanan savunma anlaşmasının kapsamında; İngiltere, hava sahasının, limanların ve bazı askeri elektronik tesislerin kullanılmasına karşılık Malta’ya yılda 5 milyon sterlin ödüyordu. Cilası da var: Askerlerin ve ailelerinin harcadıkları para ve üste görevli 6,000 Maltalının maaşları da yerel ekonomiye, yıllık 17 milyon sterlinluk girdi sağlıyordu. Bu miktarın, o yıllarda 100 milyon sterlin olan Malta GSMH’sinin neredeyse beşte birine denk geldiğini söyleyelim. Ama 1964’den 1974’e gelindiğinde bazı faktörler değişecekti. Malta’nın uluslararası ekonomik rekabette koz olacak ne bir doğal kaynağı ne de yetişmiş insan gücü vardı. Daha kötüsü nükleer silah teknolojisindeki gelişmeler, uzayan savaş uçağı menzili ve İtalya, Kıbrıs, Yunanistan ve Fransa’daki yeni askeri tesislerle, Malta’daki üs, Nato ve İngiltere için belki hala gerekliydi, ama artık vazgeçilemez değildi. Bu bilgilerden sonra, Malta’nın üs anlaşmasının bitip yenisinin imzalanacağı 1974’de pek şansının kalmadığını düşünüyorsunuz değil mi? Gelin bakalım gerçekten de öyle mi olmuş... VE PAZARLIK BAŞLIYOR Temmuz 1971’de sıradışı bir siyasi kişilik; Dom Mintoff, seçimleri kazanarak başbakan oldu. Takip eden dokuz ayda zamanının önemli bir bölümünü bu pazarlığa ayıracaktı. İngiliz hükümeti, 1964 anlaşmasının, ülkesine yeterince fayda sağlamadığını iddia eden Mintoff’u sıkıştırmak için, pazarlığın uzamasını sağlıyor ve zaman geçtikçe paraya ihtiyacı olan Malta’nın direncinin kırılacağını planlıyordu. Hatta Mintoff’un pazarlığı içinden çıkılmaz bir hale sokmasına hazırlık olarak, üsteki ailelere “toparlanın” emri verilmiş ve belli sayıda asker de adadan çekilmişti. İngiltere bütün kozların kendi cebinde olduğundan emindi... Bunlar olurken, karşı kıyıda tarafsız devletlerden Libya’nın lideri Kaddafi her fırsatta, Malta’nın kendilerine katılmasını öneriyordu. Rusya ise Akdeniz’deki varlığını giderek daha fazla hissettirmeye başlamıştı. O aralar Arap ülkelerinin sözcülüğüne de soyunan Libya, Arap petrolünü topluca ve tek elden taşıma planlarından söz ediyordu. Eğer İngilizler adadan tamamen çekilirse, tankerler Malta limanlarını kullanabilecekti. Hatta söylentilere göre Libya, Malta’ya Mintoff iktidara geldikten hemen sonra 1.5 milyon sterlin yardımda bulunarak niyetini kanıtlamıştı. MİNTOFF’UN BLÖFÜ Aynı yılın ağustosunda, İngiliz hükümeti yıllık 8.5 milyon sterlinluk son teklifini yaptı. Bunun 3.5 milyonluk kısmı Nato ülkeleri tarafından karşılanacaktı. Başka bir hesapla; İngiltere 10 yıl önce kararlaştırılan kiradan (5 milyon sterlin) bir çentik bile yukarı çıkmıyordu. Mintoff bunun üzerine 48 saat içinde Rus Büyükelçisi Smirnovsky’yi kabul etti. Rus hükümeti ve Arap devletleri, Malta’ya, İngiltere’nin teklifinden çok daha fazlasının sözünü hemen verdiler. Bu içi boş bir olasılık değildi: Ruslar yakın zaman önce Mısır’la kapsamlı bir ekonomik ve askeri dayanışma içine girmişlerdi. Batı, Malta’nın bir maceraya girmesinin mantıklı olmayacağını biliyordu, ama Mintoff’un yarattığı çılgın ve ne yapacağı belli olmayan siyasetçi imajı böyle önemli bir konuda kimsenin risk alamamasına neden oluyordu. MALTA’NIN ZAFERİ Mintoff, bu süreç içinde Libya, Rusya ve ABD ve İtalya hükümetlerini de pazarlığın içine çekerek, İngiltere gibi kozları güçlü bir dev ile yanlız kalmamayı başardı. Uzun süren pazarlıklar ve restleşmeler sonucunda, ABD’nin ve İtalya’nın da baskılarıyla imzalanan yeni anlaşmada; Nato ve İngiltere Malta’ya, yıllık 14.5 milyon sterlin kira vermeyi (Bir önceki anlaşmanın üç katı!) ve bir seferlik 5 milyon sterlin ödeme yapmayı taahhüt ediyordu. Hemen ekleyelim: İngiltere anlaşmayla, üssü 1974 öncesine kıyasla daha kısıtlanmış bir çerçevede kullanmayı ve askeri tesislerde görevli Maltalıları kafasına göre işten çıkarmamayı da kabul etti. IRAK PAZARLIĞI Üs devletlerin, coğrafi konumlarını açık artırmaya çıkararak kazanç elde etmeye dayanan stratejileri soğuk savaş ile birlikte gerilerde kaldı. Düşünün, Mintoff aynı pazarlığı bugün yapsaydı, elinde hangi kozla masaya oturacaktı? Ayrıca bugün ülkeler, pazarlığı ekonomik kozlarla yapıyorlar. Çağdaş devletlerin tek istediği artık barış ve barış ortamında herkesin işine gücüne bakıp üretmesi ve büyümesi. Biliyorsunuz bu hafta ABD ile aramızda sıkı bir Irak pazarlığı sürüyor. Mintoff’un başarısı ile karşılaştırmak isterdim ama bizim pazarlık ayrıntıları henüz devlet sırrı. Neyseki Türkiye, 12 yıl önceki “1 koyalım çok alalım” yaklaşımı yerine bugün savaş istemediğini ısrarla tekrarlıyor. Haklı nedenler var: Hem operasyonun Kuzey Irak’ta yaratacağı siyasi boşluk hem de ekonomimize vereceği milyarlarca dolarlık zarar. Amerikan hükümetinin güven uyandırmayan “şaşkın şahin” performansı endişe edilmesi için tek başına yeterli bir kanıt. Umarım Irak operasyonu kısa sürer ve bu, bizim üs devlet konumunda yapmak zorunda kalacağımız son pazarlık olur... | ||||
| |
|||
 Bankaların kara tahtaları siliniyor |
|||
| |
|||
 |
|
 |
|||||||||||||||
   |
|||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
| Ana Sayfa | Güncel | Dünya | Ekonomi | Sağlık | Yaşam | Teknoloji | Kültür & Sanat | Spor | Hava Durumu | Haber Özetleri | Arama | NTVMSNBC Hakkında | Yardım | Spor Yardım | Tüm Haberler | Araçlar | NTVMSNBC Reklam Seçenekleri | Hukuki Şartlar & Gizlilik Hakları |
|||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
Hakan Yaman: Bizden de bir SOHO çıkar mı?