| | | | Doların diğer büyük paralara, özellikle euro’ya karşı değerinin, içeride $ / TL kurunu etkilemesi, TL’nin değeri konusundaki algılamamızı önemli oranda etkiliyor.
Gelen işaretler, doların diğer büyük paralara karşı değerinin, özellikle Euro / Dolar paritesinin önemli değişiklikler göstereceği yönünde. Döviz kurlarını etkileyen birçok faktör bulunmakta. Bunlar arasında teknik olarak en önemlisi bir ülkenin cari işlem dengesidir.
Cari işlem açığı yüksek olan bir ülke, bunu borçlanarak, yani sermaye girişiyle finanse etmek durumundadır. Uzun süre ve yüksek cari işlem açığı veren bir ülkenin dış borç stoğu, riskleri ve ödediği faiz giderek artar. Bu sürdürülebilir bir durum değildir. Hem bu ülkeye borç verenler artan riskler nedeniyle yeni borç vermekte çok istekli davranmazlar, hem de söz konusu ülke, artan borç stoğunu azaltıcı politikaları uygulamak ister.
Geçmiş deneyimlerden çıkan sonuç, cari işlem açığı GSMH’sinin yüzde 4’ünü geçen ülkelerin, söz konusu ülkeler kategorisine girdiğidir.
|
|
|
| | 
Şu anda, söz konusu ülkeler arasında en önemli örnek ABD. 2000 yılından bu yana GSMH’sinin yüzde 4’ü üzerinde cari açık veren ABD’nin cari açığı bugün yüzde 5’i geçmiş durumda, yüzde 6’ya doğru yol alıyor. Dolayısıyla, ABD’nin cari işlem açığını, özellikle’de dış ticaret açığını mutlaka düşürmesi gerekiyor. Bu iki yolla mümkün olabilir. Birincisi, ABD’nin en çok ticaret yaptığı Avrupa, Japonya ve Güney Doğu Asya ülkelerinin hızlı ekonomik büyüme göstermesi ve ABD’den yaptığı ithalatı büyük boyutta arttırmasıdır. Mevcut veriler, böyle bir ihtimalin kısa dönemde pek mümkün olmadığını gösteriyor. Japonya’nın sorunları ağırlaşarak devam ediyor. SARS hastalığı şimdiden güney-doğu asya’daki büyüme beklentilerini aşağı çekmeye başladı. Avrupa’da pek ümit vermiyor.
Özellikle, Almanya’da zaten düşük olan 2003 büyüme tahmini daha’da aşağıya çekilmiş durumda. 3 yıldır durgunluk içinde olan Almanya’da ciddi bir sosyal güvenlik reformu kaçınılmaz görünüyor. Sonuç’da, ABD diğer ülkelerin hızlı büyümesini beklerse, çok beklemek zorunda kalacak.
ABD’nin cari işlem açığını düşürmesinin ikinci yolu, doların diğer büyük paralar karşısında, özellikle euro karşısında değer kaybetmesidir. Aslında, son bir yıldır dolar, euro karşısında yaklaşık yüzde 20 değer kaybetmiş durumda. Bir yıl öncesine kadar yapılan tahminler, ABD’de cari işlem açığının makul seviyelere inmesi için doların yüzde 20 ile 40 arasında bir değer kaybının gerekeceği yönündeydi.
Normal koşullarda bir para değer kaybettiği zaman bunun dış ticarete etkisi 6-12 ay arasında ortaya çıkar. Henüz, ABD’de cari işlem açığının azalmaya başladığına dair bir işaret yok, dolayısıyla doların önümüzdeki dönemde değer kaybetme olasılığı artıyor.
OECD’YE GÖRE ABD DAHA İYİ DURUMDA
Bu beklentiyi şüpheyle karşılayan görüşler de var. Örneğin, OECD, büyüme potansiyeli olarak ABD’nin AB’den daha iyi durumda olduğunu, önümüzdeki yıl ABD’de faizlerin yükselebileceğini belirtiyor. Buna bağlı olarak, yatırımcıların daha iyi getiri sağlayacağı beklentisiyle dolara yönelebileceği ve doların değer kaybını engelleyebileceği yönünde tahminler yapılıyor.
Elbette, siyasi gelişmeler ve bunu etkileyebilecek olaylar pariteler üzerinde etkide bulunacaktır. SARS hastalığının yayılma derecesi ya da Irak’da kimyasal silah bulunup bulunmaması gibi konular doların değeri üzerinde etkide bulunacaktır.
Bütün bunlara rağmen, kişisel görüşüm, cari işlem açığından kaynaklanan teknik nedenlerden dolayı, doların uluslararası piyasalarda değer kaybının devam edeceği yönündedir. Türkiye’nin cari işlem açığının henüz çok yüksek olmaması TL’nin değer kazanmasına, ABD’nin cari işlem açığının yüksek olması ise doların değer kaybetmesine katkıda bulunuyor. Dün olduğu gibi TL’nin dolar karşısında değer kazanmasına neden olan bir faktör de budur.
Önümüzdeki aylarda cari işlem açığımızın artışına bağlı olarak, TL’nin değer kaybının euro’da dolara göre daha fazla olma olasılığı yüksektir. Dün akşam üzeri açıklanan Ocak-Şubat 2003 dönemi ödemeler dengesi rakamları, bu yıl beklenenin üzerinde bir cari açık gelme ihtimalini çok arttırmış durumda. İlk iki aylık cari işlem açığı yaklaşık 1.2 milyar dolar. Bunun sonuçları döviz piyasasına yansımaya başlayacaktır.
Yine’de Türk Lirası’nın kısa dönemde hızlı değer kaybı ancak çok olumsuz şok yaşanırsa mümkündür. Telaffuz bile etmek istemiyorum ama, örneğin SARS hastalığının önemli boyutta Türkiye’ye sıçraması durumunda, böyle bir olumsuzluk yaşanabilir. Umuyorum ve diliyorum böyle bir şokla hiçbir zaman karşılaşmayız. | |
Bankaların kara tahtaları siliniyor
Erhan Aslanoğlu: Program revize edilebilir mi?