| | | | Yanlış anlaşılmak istemem. Uzlaşı bir kültür meselesidir. Bu kültürün yıllar süren düşmanlığın ardından birdenbire ortama hakim olmasını bekleyemezsiniz. Belki ufak ama sağlam adımlarla hatta adımcıklarla, başlamak gerektiği bir gerçektir. Afganistan’da istikrar ve huzur hakim olacaksa elbette bunun yolu tarafların “bir biçimde” aynı masaya oturmaları, gerekiyorsa da oturtulmalarıyla, olacak.
Ancak bütün bunların doğru olması da, Afganlıların, “kendi kaderlerini kendilerinin belirlemekte” oldukları ninnisi ile tatlı rüyalara dalmayı kabullenmeyi gerektirmez. Yeni “Büyük Oyun” başlamıştır ve Bonn yakınlarında masa etrafında oturanlar bu oyunun, en iyi ihtimalle, “karakter rollerini” oynamaktadırlar.
ARTHUR CONOLLY’NİN KULLANDIĞI TERİM
Elleri doğrudan taşın altında olanların ancak karakter rolü üstlenebildikleri bu garip “Yeni Büyük Oyun”u anlamak için tarihe dönüp, eskisini hatırlamakta fayda var.
Büyük Oyun nitelemesi, ilk kez, “oyun”u oynarken Haziran 1842’de kafasını Buhara Emiri’nin cellatlarına kaptıran İngiliz yüzbaşısı Arthur Conolly’nin kullandığı bir terimdir. Conolly terimi bir arkadaşına yazdığı mektupta kullanmıştır. Mektubun sayfalarından taşan bu nitelemeyi, 1907’de Nobel edebiyat Ödülü’nü alan İngiliz yazar Rudyard Kipling, Kim adlı eserinde kullanmak suretiyle, ölümsüzleştirmiştir.
O günlerden bu yana, Büyük Oyun nitelemesi, Orta Asya’ya doğru genişleyen Rus Çarlığıyla, “tacın mücevheri” Hindistan’ı korumaya çalışan İngilizlerin aralarında, bugünkü; Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan toprakları üzerinde Çin ve İran’ı da kapsayacak biçimde yaşanan rekabeti anlatmak için kullanılmıştır. Büyük Oyun, 19’uncu yüzyılda uluslararası politikaya damgasını vurmuştur. Napoleon savaşlarının sonuçlanmasının ardından gözünü Orta Asya’da genişlemeye diken Rusya, 19’uncu yüzyılın ikinci yarısında, yüzyıl başında İngiliz Hindistan İmparatorluğuyla 3200 km. kadar uzak olan sınırını İngilizlerin 32 km. yakınına kadar taşımıştı. Bu baş döndürücü yayılmaya İngilizler de Hindistan’ı savunmak için tedbirler alarak karşılık vermişlerdi. Bu tedbirler Afganistan dağlarının yer aldığı alanda bir tampon bölge oluşturmayı da kapsamaktaydı.
İNGİLTERE VE RUSYA ARASINDAKİ REKABET
İngiltere ve Rusya arasındaki rekabet bir “mekansal” hegemonya ve güç mücadelesi olarak uzunca bir müddet sürdü. Oyun, 19’uncu yüzyılın ilk yarısında iki imparatorluk arasında bir nüfuz ve toprak mücadelesi olarak başlamıştı. Süreç içinde Afganistan’ın tampon niteliği her iki sömürgeci güç tarafından da tanınarak iç işlerinde bağımsız statüsü teslim edildi.
Afganistan ise, II. Dünya Savaşı sonuna kadar İngiliz-Rus rekabetinin yarattığı dalgaların üzerinde kendi adına bir denge oyunu oynamaya çalışmıştır. Bu oyunda görece başarılı da olduğu söylenebilir. Neticede, Afganistan’ın uluslararası ilişkilerinde bağımsızlığını I. Dünya Savaşı’ndan hemen sonra (1919) kazanmış bir ülke olduğu göz önüne alınırsa söz konusu söylemin temelsiz kabul edilemeyeceği açıktır. Neticede bağımsızlık o dönemde, sömürgecilerin kendileri dışında, çok az ülkenin nail olabildiği bir şerefti.
1920’lerin dünyasında genç Türkiye Cumhuriyeti ve Afganistan, Müslüman toplumlar arasında sömürgeciliğe baş kaldırmış ve bu baş kaldırıda zafere ulaşmış iki devlettiler. Her iki toplumda modernleşme ve uluslaşma çabaları, eğitim seferberliği, kalkınma çabası neredeyse eş zamanlı başlamıştır. Bu yolda Afganistan bir kaç kez ters yöne sapmıştır. Sonuçta bu talihsiz toplumun geldiği yer işte bu yanlış dönüşlerin çıktısıdır. Yanlış dönüşler sonucu meydana gelen yol kazaları, süregiden Büyük Oyun’da, bir toplumun felaketi olmuştur.
Şimdi Afganistan’daki savaşla yeniden başlayan Oyun, etkilerini hızla Türkiye sınırlarında hissetirme potansiyeli taşımaktadır. Ve “Yeni Büyük Oyun” kapımızı çalarken, “evde yokuz” demek bir siyasa alternatifi değildir.
| |
Burka üzerine gelecek projeksiyonları
