| | | | Yapısal reformları hızla tamamlarsak, bu sıkıntılı dönemi yeni bir sayfa açmak için büyük bir fırsat haline getiririz. Finans piyasalarındaki tıkanıklık sistemi kilitledi ama taşlar yavaş yavaş yerine oturuyor.
Finans piyasaları işleyiş güçlüğü çekiyor. Devlet iç borçlanma senetlerinin işlem gördüğü tahvil ve bono ikincil piyasasında işlemler tıkandı. Ne kısa vadeli bonolar nede uzun vadeli tahviller alıcı ve satıcı dengesi kuramıyor. Bankalar alıcı olsa bile ellerindeki bonoları zararlarından dolayı satamıyor. Vadeye kadar beklemeyi tercih ediyor.
Zaten alıcı da yok. İşlem hacmi birkaç trilyon lira, piyasa durdu. Piyasada oluşan faiz yıllık bileşik yüzde 150 ile 200 arasında ama gerçekçi değil. Normal şartlarda bu yüksek faiz 1 milyon liraya işlem gören dolar kuru ile alıcı çekmeliydi ama likiditenin kaybolmasının getirdiği riski kimse almak istemiyor.
Hisse senetleri tarihi düşük seviyelere bir kere daha geriledi. Dolar bazında IMKB’de işlem gören şirketlerin toplam piyasa değeri yaklaşık 40 milyar dolar. Bu değer geçen yıl yaz aylarında 110 milyar dolardı. Bir çok şirket gerçek değerinin altında değerlenmiş ama piyasa bu boşluğu satın alacak cesarette ulaşamadı. IMKB-100 bileşik endeksinin dolar karşılığı 0.8 cente denk geliyor.
İMKB’nin işlemlere başladığı 1986 yılından beri düşüşlerde alt sınır olarak karşımıza çıkıyor 0.80 cent. Çok ender bu seviyenin altında piyasa oluşmuştu. Borsa her seferinde bu seviyelerden yukarı hareketlenip 1.5 cent seviyelerine tekrar yükselmişti. Bu şirket değerleri ile borsanın daha aşağılara gitmesi riski oldukça azaldı. Özellikle yabancı yatırımcıların geçen yılın ortasından beri İMKB’de satıcı oldukları ve Türkiye pozisyonlarını bir hayli azalttıkları düşünülürse borsa üzerinde satış baskısı gün geçtikçe azalacaktır. Diğer taraftan yeni pozisyonlar açmak için de gelişmelerin seyri izlenecektir. Yani borsa endeksi şimdilik “düşme riskini” azalttı.
Dolar kuru henüz oturmadı. Dalgalı kur sistemi ile lira karşısında yüzde 45 değerlenen dolar, 1,000,000 lira/dolar kurundan işlem görüyor ama istikrar yok. Alıcıların talebi kuvvetli olmamasına rağmen kur yükseliyor.
Zira dolar pozisyonları belirsizlikten korunmak için tutuluyor. Program ve işleyiş ile stratejiler belirginleşip, inandırıcılığı arttıkça, dolar satıcıları piyasaya gelecek ve kur dengesi yerine oturacaktır. Satıcıların cesaretlenmesi ile kur dengesi bu seviyelerin altında oluşabilir.
BREZİLYA ÖRNEĞİ
Brezilya Merkez Bankası Başkanı Arminio Franga, Brezilya’nın Ocak 1999’da dalgalı kur sistemine geçtiği dönemi anlatan makalesinde Finance Development Magazine, IMF, Mart 2000, Vol: 37, Sayı:1 Brezilya para birimi “real”in davranışlarını ve stabilizasyonu sağlamak için uygulanan politikaları özetliyor.
1999’da real 1.20 real/dolar seviyesinden dalgalı kur uygulamasına geçtikten sonra 2.15 real/dolar kuruna sıçrıyor. Enflasyon körükleniyor, ekonomide durgunluk artıyor. Yeni program ihtiyacı doğuyor... Yeni programda kur hedefi yerine enflasyon hedefi benimseniyor. Ancak, enflasyon hedefi vermek konusunda acele edilmiyor.
Finansal piyasalarda toz duman oturana kadar bekleniyor. Hükümet hedef verip yanılma riskine karşı biraz zaman kazanıyor. Bu sebeple iki aşamalı bir program açıklanıyor. Mart 1999 da ilk paket ortalığı yatıştırıp, enflasyonu düşürmeyi hedefliyor. Haziran 1999’da da enflasyona çıpa atılan program geliyor. Yani panik atlatılana kadar çıpa güvertede bekletiliyor ama kaptan motorları çalışır tutarak ekonomide dengeleri tekrar sağlıyor. Özetle Brezilya krize karşı kurduğu stratejisinde sıkı bir mali politika çerçevesinde bütçe kontrolü, enflasyonu hedefleyen sıkı para politikası ve dışardan finansal destek kullanıyor.
Sonuçta kur stabilize oluyor ve tekrar 2 real/dolar seviyesinin altına geriliyor. Faizler geriliyor ve uzun vadeli borçlanmanın önü açılıyor. En önemlisi enflasyon geriliyor. Brezilya’nın bu program ile başarılı olmasının arkasında “yapısal düzenlemeleri” çok hızlı uygulamış olmasından geçiyor. Ve Türkiye şu anda aynı yolda. Krizin oluşması ve uygulanan politikalar da müthiş benzerlikler var. Ve Sambacılar başarıyor...
İnanarak, yapısal reformlarını tamamlayarak...
| |
