 |
|
|||||
 |   |  |  | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
  |
 |
|||||||
|
|||||||
|
|||||||
| Hatta pompalanacak petrolün kaynağını oluşturan Bakü’nün tarihine bakıldığında ise uzun bir geçmiş dikkati çekiyor. İlk petrol üretiminin, Bakü’nün Bibiheybet semtinde, 1847 yılında gerçekleştirildiği Azerbaycan’da, Nobel ödüllerinin kurucusu Alfred Nobel ve kardeşleri, 1872 yılında Bakü’de ilk Petrol Şirketini kurdu. 19. yüzyılın sonlarına doğru, bazı yabancı büyük şirketler Azerbaycan’da petrol üretim çalışmalarına başladılar. 1900 yılına kadar Azerbaycan’da 10 milyon ton petrol çıkarılarak işlendi. Bu miktar, eski Sovyetler Birliği’nde çıkarılan toplam petrolün yüzde 95’i, dünya petrol üretiminin ise yüzde 50’sini oluşturuyordu. Azerbaycan petrolünün tüm dünyada kullanıldığı bu dönem, Azerbaycan Petrol Sanayii tarihinin birinci etabı olarak değerlendiriliyor. Bu dönemde, Azerbaycan petrol sanayii gelişti, Başkent Bakü, büyük sanayii kentine dönüştü. Bu gelişmelerin ardından 1918’de Azerbaycan bağımsızlığını ilan etti ve demokratik bir devlet kuruldu. Azerbaycan halkı, kendi doğal zenginliklerinden yararlanabilme fırsatını yakaladı, ülkede büyük gelişmeler yaşandı. Ancak bu uzun ömürlü olmadı. İki yıl sonra, Azerbaycan bağımsızlığını kaybetti ve 1920’de SSCB’nin yönetimine girdi. İKİNCİ DÖNEM Bundan sonra Azerbaycan 70 yıl SSCB yönetiminde yaşadı. Bu dönem Azerbaycan Petrol Sanayii tarihinin ikinci etabı olarak kabul ediliyor. Bu zaman zarfında Azerbaycan petrol sanayii gelişimini sürdürdü, ancak petrol, SSCB’nin çıkarları doğrultusunda ve SSCB yönetiminin istediği şekilde kullanıldı. 1944-45 yıllarında, İkinci Dünya Savaşı sırasında Azerbaycan’da çıkarılan petrol, SSCB’nin toplam üretiminin yüzde 75’ine ulaşmıştı. Hazar Denizi’nden petrol çıkarma çalışmalarının geçmişi ise 1920’li yıllara kadar uzanıyor. Ancak elle tutulur üretim, 7 Kasım 1949’da bugün “Neft taşları” olarak adlandırılan bölgede gerçekleşti.   Bakü-Ceyhan’da nihai anlaşma yapıldıAzerbaycan petrolünün, sanayii usulü ile üretimine başlandığı dönemden bu yana ülkede, denizden ve karadan 1 milyar 325 milyon ton petrol çıkarıldı. Hazar’ın Azerbaycan’a ait kısmında 45 yılda 400 milyon ton petrol işletildi. Bu süre içinde, 400 milyar metreküp de gaz elde edildi. YENİ DÖNEM 1991’de Azerbaycan bağımsızlığına kavuştu ve kendi doğal zenginliklerini istediği şekilde kullanabilme imkanını kazandı. Böylece Azerbaycan tarihinde yeni bir dönem başladı. Bu yıldan itibaren, batılı şirketlerin oluşturdukları uluslararası petrol konsorsiyumu ile Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi arasında Hazar Denizi’nin Azerbaycan’a ait sektöründe Azeri, Çırak ve Güneşli yataklarında petrol çıkarılması ve işletilmesiyle ilgili görüşmelere başlandı. Azerbaycan Halk Cephesi’nin 1992’de iktidara gelmesinden sonra da sürdürülen görüşmeler, 4 Haziran 1993 olayları sonrası kesintiye uğradı. Cumhurbaşkanlığı’na getirilen Haydar Aliyev’in, koşullarının tekrar incelenmesi gerekçesiyle askıya aldırdığı anlaşma, nihayet 20 Eylül 1994’de Bakü’de imzalandı. PAY DEVRİ Azerbaycan, uluslararası konsorsiyumla 20 Eylül’de anlaşmayı imzalamadan önce, kendi payının üçte birlik bölümünü Rusya’ya devretti. Böylece, işin başında konsorsiyum içinde yüzde 30’luk paya sahip olan Azerbaycan’ın elinde yüzde 20’lik bir bölüm kaldı. Anlaşmanın Milli Meclis’te onaylanarak yürürlüğe girmesinin ardından, belirlenen süre içinde, elinde bulunan hisselere düşen yatırım yükümlülüğünü yerine getiremeyen Azerbaycan, bunun üzerine, konsorsiyumdan ek süre talebinde bulundu. Bu arada, batılı birçok şirketle payın bir bölümünün devri konusunda görüşmeler yapıldı, İran’a yüzde 5’lik bir pay verilmesiyle ilgili bir de protokol imzalandı. Ancak, konsorsiyuma üye şirketlerin, özellikle de ABD’nin karşı çıkması üzerine bundan vazgeçildi. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, 3 Nisan 1995’te en iyi teklifi veren ve kendi paylarına kalan bölümün yükümlülüklerini de üstlenen Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı ve ABD’nin Exxon firmalarına da yüzde 5’erlik bölüm devrettiklerini açıkladı. 34 MİLYAR DOLAR GELİR 1847’den bu yana ilk kez, gerçek anlamda doğal zenginliklerinden yararlanabilme imkanını yakalayan Azerbaycan, 20 Eylül 1994’de uluslararası konsorsiyumla imzaladığı anlaşma çerçevesinde, Hazar Denizi’ndeki üç yataktan 30 yıl içinde çıkarılacak petrolden bugünkü değerlerle 34 milyar dolar gelir elde edecek. Toplam 511 milyon ton petrol üretimi gerçekleştirilirken, elde edilecek 55 milyar metreküp gazın tamamı ise Azerbaycan’a kalacak. Azerbaycan petrollerini batılı pazarlara Türkiye üzerinden ulaştıracak Bakü-Ceyhan boru hattı projesiyle ilgili bugün imzalanan anlaşmalarla, hattın yapımına dönük yeni bir sürece girildi. 2004 yılında petrolün akacağı hat, toplam 1,730 kilometre uzunluğunda planlandı. Hattın 468 km’si Azerbaycan, 225 km’si Gürcistan ve 1,037 km ise Türkiye topraklarından geçecek. Ankara’da bu akşam, “ev sahibi ülke” ve “anahtar teslimi yapım” anlaşmaları ile “hükümet garantisi” belgesinin imzalanmasından sonra, projenin önünde, hayata geçirilmesi için herhangi bir sorun kalmadı Bu arada, Bakü-Ceyhan boru hattı projesini hayata geçirmek için Botaş ihaleye çıkarken, boru hattının işletimini AIOC üstlenecek. Bakü-Ceyhan boru hattı projesinde yazılı anlaşmaları görmek istediğini belirten uluslararası finans çevreleri ile AIOC arasında finans görüşmelerine de, nihai imzaların atıldığı ortamda başlanabilecek. MALİYET 2.4 MİLYAR DOLAR Alman PLE firmasına yaptırılan fizibilite çalışmalarına göre, Bakü-Ceyhan ham petrol boru hattı projesi, finansman giderleri ve içini dolduracak ham petrol hariç, 2,4 milyar dolara mal olacak. Bakü-Ceyhan ham petrol boru hattı, Bakü yakınlarındaki Sangachal terminalinden başlayarak, Gürcistan üzerinden Erzurum-Erzincan-Kayseri güzergahını takip ederek Ceyhan’da son bulacak. Toplam 1,730 kilometre uzunluğunda planlanan hattın, 468 kilometresi Azerbaycan, 225 kilometresi Gürcistan ve 1037 kilometresi Türkiye topraklarında olacak. Boru hattının kapasitesi yıllık 45 milyon ton olarak planlanırken, bu kapasite 50 milyon tona yükseltilebilecek. Ayrıca yıllık 60 milyon ton kapasite için de proje çalışmaları devam ediyor. TEKNİK ÖZELLİKLER Proje için çeşitli boru çapları üzerinde duruldu. Ancak yıllık 45-50 milyon tonluk alternatif için optimizasyon yapılarak, çeşitli boru çapları belirlendi. Buna göre, 1613 kilometresi 42 inch (106.68 santimetre) olacak hattın 114 kilometresi 34 inch (86.36 santimetre), 3 kilometresi de 48 inch (121.92 santimetre) olarak hesaplandı. Boru hattı üzerinde biri Bakü, diğeri Ceyhan’da olmak üzere 2 kontrol ve kumanda merkezi ile Tiflis’te bir gözlem merkezi öneriliyor. Sistemde 3 transfer istasyonu planlanırken, boru hattının işletimi sırasında gerekecek data ve ses haberleşmesinin, boru hattıyla birlikte döşenecek fiber optik kablo ve uydu sistemleri aracılığıyla gerçekleştirilmesi de yer alıyor. Boru hattı üzerinde 2’si Azerbaycan, 3’ü Gürcistan, 4’ü de Türkiye’de olmak üzere toplam 9 pompa istasyonu inşası öngörüldü. Bakü-Ceyhan boru hattı üzerinde 85 hat vanası ve 12 adet temizleme ve kontrol amaçlı ekipmanları boru hattına gönderme ve geri alma hizmeti verecek istasyon bulunacak. Hat vanalarının tamamı, uzaktan kumandayla kapatılacak şekilde tasarlandı. PROJENİN TARİHÇESİ Azerbaycan, bağımsızlığını kazanması ardından, 9 Kasım 1992’de Hazar Denizi’nde yer alan Azeri, Çıraklı ve Güneşli sahalarında petrol arama, üretim ve paylaşımıyla ilgili Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi Socar, Botaş, Amaco, Pennzoil ve BP’nin katılımlarıyla Bakü’de Ana İhraç Boru Hattı Çalışma Grubu Konsorsiyumu oluşturuldu. 9 Mart 1993’te Türkiye ile Azerbaycan arasında hattın inşaatına ilişkin Hükümetlerarası Anlaşma imzalandı. 26-27 Mayıs 1993’te, Socar, Botaş, Amoco, Pennzoil, Umocal ve BP’nin arasında, İstanbul’da COC Hazar Konsorsiyumu oluşturuldu. 21 Eylül-2 Ekim 1993’te ana ihraç boru hattı konsorsiyumu tarafından Londra’da “Technical Evaluation of the Export Pipeline Route Option for the Purpose of Final Route Selection” başlığıyla belge hazırlandı ve Socar’a teslim edildi. Socar ile yabancı petrol şirketleri konsorsiyumu arasında 20 Eylül 1994’te “Azerbaycan petrollerinin üretim ve paylaşım anlaşması” imzalandı. Yüzyılın anlaşması olarak adlandırılan 8 milyar dolarlık AIOC anlaşmasında, 30 yıl süreyle Azeri, Çırak ve Güneşli sahalarının geliştirilmesi ve gelecek 10 yılda üretimin yılda 40 milyon tona ulaşması hedeflendi. Bu anlaşmada TPAO’nun yüzde 1.75’lik pay alması kararlaştırıldı. 18 Ocak 1995’te Kazak ham petrolünün Azeri petrolleriyle birleşerek Akdeniz’e ulaştırılmasına yönelik olarak kullanılması planlanan güzergahlara ilişkin protokol imzalandı. 7 Şubat 1995’te konsorsiyuma yeni şirketlerin katılması ve Socar hissesinden yüzde 5’lik payın TPAO hissesine ilave edilmesi oybirliğiyle kabul edildi. Azeri erken petrolünün Bakü-Novorossisk ve Bakü-Supsa limanlarından eş zamanlı olarak taşınması konusunda konsorsiyum kararı 9 Ekim 1995’te Azerbaycan tarafından kabul edildi. 28 Şubat 1997’de Botaş ile Almanya kökenli PLE Engineering GmbH firması arasında “Bakü Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Fizibilite ve Çevresel Etki Değerlendirmesi Etüdü Sözleşmesi” imzalandı. Dünya Bankası’ndan sağlanan krediyle projeyle ilgili firma tarafından yapılan Fizibilite Etüdü, Çevresel Etki Değerlendirme etüdü, detaylı güzergah etüdü çalışmalarına başlandı ve Nihai Taslak Rapor Aralık 1997’de Botaş’a teslim edildi. 11-17 Nisan 1998’de PLE’nin hazırladığı rapor Azerbaycan ve Rusya Federasyonu’na, 23-24 Nisan’da Amoco’ya tanıtıldı. 15 Mayıs 1998’de Ttürkiye, Azerbaycan ve Gürcistan arasında imzalanan Mutabakat Zaptı ile alt çalışma gruplarının oluşturulmasına karar verildi. 16 Haziran 1998’de Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Metin Eral başkanlığında alt çalışma grubu oluşturuldu. 21-24 Haziran 1998’de PLE Raporu Kazakistan’a tanıtıldı. 18 Temmuz 1998’de Fizibilite raporu, dünya bankası tarafından onaylandı. 25 Ağustos 1998’de Türk tarafı Azerbaycan tarafına hükümetlerarası anlaşma taslağını sundu. 27 Ekim 1998’de ABD’nin TDA kuruluşu ile Hazine Müsteşarlığı arasında, başta Bakü-Ceyhan olmak üzere Türkiyenin ilgilendiği boru hatları için kısmi danışmanlık hizmeti anlaşmasına yönelik 823 bin dolarlık bağış anlaşması imzalandı. 29 Ekim 1998’de Türkiye, Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan Cumhurbaşkanları bir deklerasyon yayımlayarak boru hattına siyasi destek verdiklerini açıkladılar. Bu süre zarfında Türkiye, ABD, Azerbaycan, Gürcistan çalışma gruplarının anlaşma taslakları üzerinde ortak toplantılar, Socar ve AIOC diğer petrol şirketleri ve ilgili ülkelerle görüşmeler sürdü. Azeri çalışma grubu 18 Mart 1999’da anahtar teslimi sözleşme ve hükümet garantisine ilişkin teklifini Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na bildirdi. 31 Mart’ta kapsamlı teklifini verdi. 13 Nisan 1999’da anlaşmaların 3 ay içinde tamamlanması için İstanbul protokolü imzalandı. 19 Ekim 1999’da Bakü-Ceyhan boru hattı projesinde dönüm noktası olarak kabul edilen konsorsiyumun en büyük ortağı BP-Amoco firması, Bakü-Ceyhan boru hattı projesinin ticari açıdan yapılabilir olduğunu ve bu hattın stratejik bir hat olduğunu açıkladı. 1 Kasım 1999’da Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan çalışma grupları ile ilk kez toplu halde biraraya gelerek AGİT zirvesine kadar anlaşmalara nihai biçimini verdiler. 3 Kasım 1999’de Agit zirvesi sırasında, ABD Başkanı’nın gözlemci sıfatı ile imza koyduğu, Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan Cumhurbaşkanları tarafından imzalanan İstanbul Deklarasyonu ile Ortadoğu ve Asya’da çıkartılan en eski petrol kaynaklarına sahip Azerbaycan’nın kalite bakımından zengin Hazar petrollerinin, Bakü-Ceyhan boru hattı üzerinden batılı pazarlara ulaştırılması kayda alındı. 26 Mayıs 2000’de Bakü-Ceyhan boru hattı paket anlaşamaları TBMM’ye sunulmak üzere Başbakanlığa geldi. 23 Haziran 2000’de, petrolün Bakü-ceyhan güzergahında yapılacak boru hattı ile taşınmasını öngören protokolün uygun bulunduğuna dair, 24 Haziran 2000’de ise petrolün boruhatları ile transit geçişine olanak sağlayan yasa tasarısı TBMM’de kabul edildi. 24 Ağustos 2000, PLE firması Bakü-Ceyhan boru hattı için temel mühendislik çalışmalarına bugün başladı. 17 Ekim 2000, Azerbaycan’da Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in başkanlık ettiği imza töreninde, sponsor grup ile “Ev Sahibi Ülke Anlaşması” imzalandı. Bir gün sonra 18 Ekim 2000’de de, Gürcistan’da “geçiş ülkesi Anlaşması”, “Anahtar Teslim Anlaşması” ve “Garanti Belgesi Anlaşması” imzalandı. KONSORSİYUMDA ŞİRKETLERİN PAYI Son gelişmelerin ardından, Uluslararası konsorsiyuma dahil şirketler ve payları şöyle: BP-Amoco (İngiltere-ABD) yüzde 34.14, M.C.Dermot (ABD) yüzde 2.45, Penzoil (ABD) yüzde 9.82, Unacol (ABD) yüzde 9.52, Exxon (ABD) yüzde 5, Ramco (İngiltere) yüzde 2.08, Sokar (Azerbaycan) yüzde 10, Lukoil (Rusya) yüzde 10, Statoil (Norveç) yüzde 8.56, TPAO (Türkiye) yüzde 6.75, Delta (Suudi Arabistan) yüzde 1.68. Azerbaycan petrollerini, Gürcistan ve Türkiye üzerinden batılı pazarlara ulaştıracak Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattı projesinde, nihai anlaşmaların bugün imzalanmasıyla 7 yıllık rüya gerçeğe dönüşüyor. Türkiye boru hatlarının kesiştiği bir ülke konumuna yükselirken, stratejik açıdan daha da önem kazanacak. Hattın yapımıyla, Boğazların çevresel güvenliği de korunacak. Azerbaycan ise ülkedeki petrol varlığının dış sermaye destekli harekete geçirilmesi sonucu, 1847’den bu yana ilk kez gerçek anlamda doğal zenginliklerden yararlanabilme imkanını yakalayacak. Aralarında TPAO’nun da bulunduğu batılı şirketlerden oluşan konsorsiyumun da, Hazar Denizi’ndeki üç yataktan 30 yıl içinde, 34 milyar dolarlık petrol çıkartıp pazarlayacak. BAKÜ-CEYHAN’IN GETİRDİKLERİ Bakü-Ceyhan boru hattı projesi, Azerbaycan’a sadece ticari ve ekonomik açıdan değil, siyasi açıdan da yarar sağlayarak batıya entegre olmasının önünü açacak. Bu sayede bölge ülkeleri, doğal kaynaklarının batılı pazarlara ulaştırılmasında sadece Rusya’ya bağlı olmaktan çıkacak. Avrupa, Asya ve Ortadoğu’nun kesiştiği bölgede yer alan Türkiye ise sadece coğrafi açıdan üç kıtanın birleştiği bir bölge ülkesi olmaktan çıkarak, boru hatlarının da kesiştiği bir ülke konumuna yükselecek ve stratejik açıdan önemi daha da artacak. Dünyanın en önemli ve trafik yoğunluğu yüksek konumda bulunan İstanbul boğazı, Bakü-Ceyhan boru hattı yardımıyla, çevresel felaketten kurtulacak. Uzun ve çetin görüşmelere sahip Bakü-Ceyhan boru hattı projesinde, zaman zaman sıkıntılar da yaşandı. Bu sıkıntılar, konsorsiyum tarafından öngörülen 3.5 milyar dolarlık maliyetin 2.4 milyar dolara çekilmesiyle aşıldı. Türkiye, Botaş tarafından inşa edilmesi öngörülen Bakü-Ceyhan boru hattı projesinde, öngörülen 2.4 milyar doları aşması halinde aradaki farkı karşılayacak. Türkiye, strajetik açıdan öneminin artması yanında, Bakü-Ceyhan boru hattından yılda yaklaşık 100 milyon dolar taşımacılık geliri elde edecek. Hampetrol ithalatında Ceyhan’dan kolay girdi sağlama imkanına kavuşacak. En önemli beklenti ise hala ticaret hacimlerinin büyük bölümünü Rusya ile paylaşan bölge ülkelerinin ticaretinde, Türkiye başta olmak üzere batılı ülkeler daha fazla pay almaya başlayacak. | ||||
| |
|||
 Bankaların kara tahtaları siliniyor |
|||
| |
|||
 |
|
 |
|||||||||||||||
   |
|||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
| Ana Sayfa | Güncel | Dünya | Ekonomi | Sağlık | Yaşam | Teknoloji | Kültür & Sanat | Spor | Hava Durumu | Haber Özetleri | Arama | NTVMSNBC Hakkında | Yardım | Spor Yardım | Tüm Haberler | Araçlar | NTVMSNBC Reklam Seçenekleri | Hukuki Şartlar & Gizlilik Hakları |
|||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
