| | | | | |
|
16.yüzyıl başında Portekiz deniz gücü, Hindistan Yarımadası, Malaka, Endonezya, Borneo ve Sumatra bölgesini etkisi altına aldı. Ancak bölgedeki Portekizliler gelene kadar bölge ticaretini elinde tutan Müslüman devletler direnişini sürdürdü. Bu devletler Portekiz istilasına karşı 1500’lerin başından itibaren Osmanlı Devleti’nden yardım istediler.
Osmanlı Devleti ise Kızıldeniz’de kurduğu donanma ile Portekiz hakimiyetini kırmaya çalıştı. Ancak mesafenin uzaklığı ve Hint adalarındaki bazı ülkelerin sürekli taraf değiştirmeleri Osmanlıların başarısını engelledi.
|
|
|
| | 
Bölgedeki Müslüman devletler arasında en güçlüsü ise Sumatra adasının kuzeyinde bulunan Açe Sultanlığıydı. Açe devleti Portekiz yayılmacılığına karşı inatla direniyor, hatta bölgedeki Malaka yarımadası gibi bazı kritik noktaları geri almak için seferler düzenliyordu.
|
|
| Açe Sultanı Alaeddin'in mezarı
| | 
1540’larda Açe Sultanı Alaeddin, Osmanlı Devleti’nden destek almak için ilk kez İstanbul’a elçi gönderdi. İstanbul’a 1547’de gelen Açe elçisi, Kanuni Sultan Süleyman’a nadir hayvanlar, tütsüler, kıymetli eşyalar ile köleler sundu. Bu elçinin talebi üzerine Kanuni Sultan Süleyman, Açe’ye bir miktar yardım gönderildi. 1564 yılında da yine Açe Elçisi’nin talebi üzerine Osmanlı Temsilcisi Lütfi bey ile birlikte Açe’ye top döküm ustaları ile gemi yapımcıları ve askeri mühimmat gönderdi.
AÇE SULTANI’NIN YARDIM TALEBİ
Açe Sultanlığı’nın Osmanlı Devleti’nden asıl büyük yardım talebiyse 1566’da oldu. Açe Sultanı Alaeddin, elçisi Hüseyin ile Kanuni Sultan Süleyman’a bir mektup göndererek Portekiz saldırılarına karşı askeri destek istediğini yazdı. Ancak Elçi Hüseyin İstanbul’a geldiğinde Kanuni Sultan Süleyman Zigetvar seferindeydi. Bu nedenle İstanbul’da uzun sure beklemek zorunda kaldı.
|
|
| Açe Sultanlığı'na yardım için gönderilen Türk silah ustaları
| | 
Kanuni’nin bu seferin sonunda ölmesi üzerine Osmanlı tahtına II.Selim oturdu. Sultan II. Selim Açe Elçisi’ne büyük bir ilgi gösterdi. Elçi, Sultan Alaeddin’in gönderdiği mektubu Osmanlı Padişahı’na sundu. Açe Sultanı mektupta kendisi Osmanlı’nın ve Padişahın kulu olarak gördüğünü Yemen ve Aden Beylerbeyi’nin dostu olduğunu anlattı. Bölgedeki Osmanlı nüfuzundan bahsetti. Mektupta yardım eğer gelmezse müslümanların yokolacağı şöyle anlatılıyordu:
“Yardım etmezseniz mahvoluruz ve hacıların yolu da Portekizliler tarafından kesilmiş olduğu için
|
|
| Açeli bir aile
| | 
Müslümanlara büyük zarar olur. Lütfen kale dövecek toplar gönderiniz. Açe sizin köylerinizden biridir ve ben de hizmetkârlarınızdan birisiyim. Biz Lütfi Bey ve arkadaşlarından çok memnun kaldığımız için onların tekrar bu tarafa gönderilmesini rica ederiz. İhsan ettiğiniz topçular selâmetle bu tarafa gelmişlerdir ve onların yeri yanımızda çok yüksektir. Eğitim görmüş birkaç at ve hisar ve kadırga yapıcıları gönderilmesi rica ederiz”
II.SELİM’İN YANITI
|
|
| Osmanlı Sultanı II. Selim
| | 
Sultan II. Selim, Açe Sultanı’na 20 Eylül 1567 tarihli bir yanıt gönderdi. Yanıtta Açe’nin isteklerini yerine getirmenin Osmanlı padişahı için hem dini hem de ananevi bir görev olduğu belirtildi. Hemen ardından II. Selim silah ustaları, askerler ve askeri malzeme ile birlikte 15 kadırgadan ve 2 barçadan oluşan ve askerlerinin bir yıllık maaşı ödenmiş bir donanma göndermeye karar verdi. Süveyş kaptanlarından Kurdoğlu Hızır Reis, donanmaya komuta etmek üzere atandı ve Mustafa Çavuş adındaki bir Türk elçisinin eliyle Sultan Alaeddin’e verilmek üzere bir mektup hazırlandı.
II. Selim ayrıca Yemen Beylerbeyi ve Mısır Beylerbeyi ile Rodos, Aden ve Cidde Beyleri’ne ferman göndererek Açe elçisine at, alet ve bakır almak istediğinde hiç bir güçlük çıkarılmaması her türlü yardımın yapılmasını emretti.
DONANMA NEDEN GÖNDERİLEMEDİ?
|
|
| 19. Yüzyılda bir Açeli savaşçı
| | 
Ancak tüm bu hazırlıklara rağmen Kurdoğlu Hızır Reis komutasındaki Osmanlı Donanması Açe seferine çıkamadı. Süveyş’te donanmanın hazırlıkları devam ederken Yemen’de Zeydi İmamı Mutahhar isyan ederek Yemen’in önemli yerlerini ele geçirdi. Açe’ye gönderilmek için hazırlanan donanma da bu isyanı bastırmak için Yemen’e sevk edildi.
Osmanlı Devleti, donanmanın Yemen isyanını bastırmak için oraya yönlendirildiği haberini Mustafa Çavuş yola çıktığı için İstanbul’daki yardımcısı Perviz ile gönderdi. 15 Ocak 1568 tarihli bu fermanda Yemen’de isyan çıktığından donanmanın bu sene tehir edildiği, isyan bastırılıp, durum normale döndüğü zaman seferin gelecek yıl gerçekleşeceği vaat edildi.
|
|
| 19. Yüzyılda bir Açe köyü
| | 
Ancak Açe Sultanı Alaeddin sıkışık durumdaydı. Portekizliler ardarda saldırılar düzenliyordu. 1570’te Portekiz kaptanı Luiz de Melle, on dört gemi ile Açe limanında bulunan altmış gemilik donanmaya saldırdı. Bu saldırı sırasında Açe prensi de dahil 1200 Açeli öldürüldü.
Açe Sultanı Alaeddin ileriki yıllarda İstanbul’a iki defa daha elçi göndererek vaat edilen askeri yardımın yerine getirilmesini talep etti. Sultan II. Selim Açe Sultanına bu elçilerle 1569 ve 1571’de iki mektup daha gönderdi ve Yemen, Kıbrıs, Tunus bölgelerindeki askeri faaliyetlerin bitirilmesinin ardından donanmanın yollanacağı bildirildi.
Ancak Yemen isyanı Sinan Paşa tarafından 1570 yılı sonlarına doğru tamamen bastırılmasına rağmen bölgenin kontrol altına alınması birkaç yıl sürdü. Aynı yıllarda Osmanlı Devleti, Kuzey Afrika’ya seferler düzenliyordu. Kıbrıs ve Tunus seferlerinin de devamı üzerine Açe’ye gereken donanma gönderilemedi.
|
|
| Açeli müslüman halk
| | 
Ancak Osmanlı devleti iki gemi ile harp malzemesi ve askeri sanatkarları Açe’ye gönderdi.
Bu silahlar arasında Açe elçisinin II. Selim’e hediye olarak verdiği bir torba Sumatra biberine ithaf edilmiş ‘lada seçupak’ (bir torba biber) adlı dev top da bulunmaktaydı. 1571 yılında Açe Sultanı Alaeddin’in ölümünün ardından uzun süre Açe’den Osmanlı Devleti’ne elçi gelmedi. 1574’te de Osmanlı tahtına deniz seferine girişmeyen Sultan III. Murat geçti. Böylece planlanan sefer gerçekleşemedi.
AÇE OSMANLI’YA BAĞLANMAK İSTEDİ
Planlanan donanmanın gönderilememesi üzerine Osmanlı-Açe ilişkileri zayıfladı ve 1800’lere kadar Osmanlı- Açe ilişkileri birkaç gemilik yardımlarla, hac ziyaretleriyle ve elçilik düzeyindeki mesajlarla sınırlı kaldı.
|
|
|
| Açe Sultanlığı'nda Baiturrahman Camii.
| | 
19.yüzyıl başında Açe Sultanlığı Portekizlilerin ardından Hollandalıların saldırılarına maruz kaldı. 1851 yılında Açe Sultanı İbrahim Mansur Şah İstanbul’a heyet gönderek Osmanlı Devleti’ne bağımlı bir eyalet olmak istedi. Osmanlı Yönetimi bu isteği 10 yıldan fazla bir süre heyetler gönderek değerlendirdi. Sultan Abdülaziz’in bu konudaki isteğine rağmen Kırım Savaşı’ndan sonra güçlükle geliştirilen Avrupa politikasının bozulmaması için Açe’nin himaye talebi kabul edilmedi.
|
|
| Endonezya'da Açe bölgesinin bayrağı.
| | 
1873 yılında Açe Sultanlığı’nın Hollanda işgaline karşı Osmanlı Devleti’nden istediği yardıma ise Batılı ülkelerin baskısıyla ancak arabulucuk yapılabileceği şeklinde karşılık verilebildi. Bu aracılık talebi ise Hollanda tarafından reddedildi.
(‘Sumatra’ya Osmanlı Yardımı’ yazısı Popüler Tarih Dergisi’nin Ekim/2004 tarihli sayısında yayımlanmıştı)
| |
| |
Kriz, kadınları bu sefer daha çok vurdu
