| |
|
|
|
|
|
|
Yazar: Nazım Alpman
|
|
Yaklaşık yirmi üç saat önce İzmir’den hareket eden Doğubayazıt Ekspres’e ait yorgun otobüs Horasan’a giriyor. İnen yolcular bagajlarını alıyorlar. Yörenin ünlü lavaş ekmeğini koluna atkı demeti gibi dizmiş satıcı çocuk otobüsün içine dalıyor. Bir tane alıyor ve 500 bin lira ödüyorum. İki sıra arkamdaki yolcu lavaş fiyatlarını sorup, almaktan vazgeçiyor. Otobüsten çıkıp fırına giriyor, hareket etmek üzereyken, elinde 10’luk lavaş demetiyle dönüyor. Bana tanesini 200 bin liradan aldığını söylüyor, seyyar satıcıları da “insafsız kazıkçılar” olmakla suçluyor. Yarım milyon liranın altında yapılan bu “ekmek mücadelesi” nasıl bir ekonomik coğrafyaya geldiğim konusunda bana fikir verebiliyor.
|
|
|
|
Fotoğraf: Halûk Çobanoğlu
|
|
Doğubayazıt’ın Batı ile bağlantısını ağırlıklı olarak karayolu taşımacılığı sağlıyor. Bu yüzden de otobüsçülük kentin “gelişmiş” sektörleri arasında. Her göç veren yörede olduğu gibi Doğubayazıt’ta da firma sayısının artması talepten çok, yatırımcının “moda” sektöre yönelmesinden kaynaklanıyor. Sayısal büyümenin hizmet kalitesinde ne kadar etkili olduğu ise tartışmalı bir konu...
|
|
|
| Yerel Gündem 21 : Bölgedeki ender sivil toplum hareketlerinden biri olan Yerel Gündem 21, yerel kültürün yaşatılması ve kuşaktan kuşağa iletilmesi için çaba gösteriyor.
| | 
Ağrı’yı da geride bırakıp Doğubayazıt’a yaklaşıyoruz. Deniz seviyesinden 1600 metre yükseklikte seyrediyoruz. Otobüsün şoförü kendi camını açmış, püfür püfür yayla havası alıyor. Yolcular ise “kaçak göçmenlere” taş çıkartacak havasız ortamda kıvranıyor. Araçta klima sistemi var. Ama nedense şoförler soğuk havadan “tasarruf” ediyorlar. Yüksek sesle şoföre seslenip, “havalandırmayı çalıştırın lütfen, nefes alamıyoruz” diyorum. Ancak yüzde elli başarılı oluyorum. Şoför soğutucu düğmesine basmadan havalandırmayı çalıştırıyor, otobüsün içine ılık hava akımı başlıyor. Hemen arkamdaki sırada oturan yolcu, şoförün keyfiliğini bölgesel mağduriyetle açıklıyor: Doğu’nun kaderi bu!
İzmir-Doğubayazıt otobüsünün varış noktası, Türkiye’nin son durağı ve İran sınırından önceki son ilçe olan Doğubayazıt’ın ana caddelerinden geçerek ilerliyoruz. Otobüs servis aracı gibi herkesi istediği yerde indiriyor. Beni de Dr. İsmail Beşikçi Caddesi üzerinde bırakıyor. Kentin içinde yürüyorum. Rafları boş bakkallar, az yemekli lokantalar, sadece çay içilen kahvehaneler, sacdan üretilmiş ev eşyaları satan dükkânlar, iflas ederek kapanmış işyerleri arasından geçerken Doğubayazıt, “herkesin bildiği sırrını” kulağıma sessizce fısıldıyor: Burada yaşamak zordur!
|
|
|
| İshakpaşa Sarayı : 18. yy.'da Çıldır Valisi İshak Paşa tarafından yaptırılan İshak Paşa Sarayı, Doğubayazıt çevresinde en çok ziyaret edilen yerler arasında. Ankara'dan gelen kalabalık bir aile sarayın kapalı olduğunu görünce önündeki çayırlıkta piknik yapmayı tercih etmiş.
| | 
Eski yerleşim merkezindeki Urartu Kalesi, İÖ 600’lü yıllarda Doğubayazıt’ın önemine ilişkin veriler sunuyor. Sonra sırasıyla, Persler, Romalılar, Küçük Arsaklılar, Araplar, Bagratlar, Bizanslılar hüküm sürüyorlar. Alpaslan 1064’te Kars çevresi ve Ağrı bölgesiyle birlikte Doğubayazıt’ı da alıyor. Selçuklular’a bağlı Anışedatları Beyliği, Sökmenler, İlhanlılar, Celayırlılar tarihsel sırayla Doğubayazıt’ın sahibi oluyorlar. Celayırlılar 1370’lerde Karakoyunlu Bayram Hoca’nın saldırılarını önlemek için bir kale yaptırıyorlar. Kale’ye verilen Şehzade Bayazıt’ın adı ilçeyle birlikte günümüze kadar ulaşan uzun soluklu bir adlandırma oluyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun gerileme döneminde Rus işgaline uğrayan (25 Ekim 1887) Doğubayazıt bir yıla varmadan 13 Temmuz 1878’de geri alınıyor. O tarihten sonra da bir daha el değiştirmiyor.
Doğubayazıt’ta gün erkenden “hareketli” biçimde başlıyor. Saat 06.30’da kasetçi Bekir Öztürk’ün üç tekerlekli arabasından Norveç’te yaşayan Civan Haco’nun rock tempolu Kürtçe parçaları yükseliyor. 16 yaşındaki Bekir, Doğubayazıt’ın bütün caddelerine Civan Haco ziyafeti çektikten sonra, ithal malların satıldığı pasajlara gelip parkediyor. Pasaj esnafının “dinleyici isteklerini” yerine getiriyor.
|
|
|
| İşsizlik : Doğubayazıt'ta önde gelen sorunlardan biri de işsizlik. İşpotacılık ise iş bulamayanların en önemli gelir kaynaklarından. İlçede işporta tezgâhlarının üstü çoğu İran'dan gelen ürünlerle dolu.
| | 
Kentteki pasajların büyük çoğunluğu Büyük Ağrı Caddesi üzerinde. Hindistan, Pakistan, Çin, İran mallarının satıldığı Büyük Pasaj’ın karşısındaki İsmailoğulları Pasajı’nda İran cam ve porselenlerinin binbir çeşidi satılıyor. İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük şehirlerde fiyatları dörde katlanarak satılan bu ürünlerin en büyük müşterileri kadınlar. Günübirlik Van, Erzurum, Kars ve ilçelerinden gelen yerli turistler Doğubayazıt çarşısında haftasonu canlılığı yaratıyorlar. Ancak bu ziyaretçiler pasaj esnafını memnun edemiyor. Çünkü onlar, ticaretin daha serbest olmasını istiyorlar: “Sınır kentiyiz ama bu özelliğimizi yaşayamıyoruz. Sınırlamalar çok fazla!”
Makalenin tamamını National Geographic dergisinin sayfalarında bulabilirsiniz. | |
|
EKİM’DE NATIONAL GEOGRAPHIC’TE
 Hawaii Yanardağları Ulusal Parkı
Kraterlerden akan kızgın lavlar, yeraltından fışkıran buhar, yaşamın sona erdiği cüruf ovaları... Hawaii Yanardağları Ulusal Parkı’nın değişken coğrafyasında yokoluş, aynı zamanda, yeryüzünün hiç bitmeyen doğuş sürecinin bir parçası ve her şey, yanardağ tanrıçası Pele’nin eseri. Bu coğrafyanın tinselliği öylesine güçlü ki, sadece bölge halkı değil, Ulusal Park’a gelen ziyaretçiler de yeraltının gücüne kayıtsız kalamıyor.
Akdeniz Fatihleri: Fenikeliler
İlk yaşam izlerini 5000 yıl öncesinde, Levant’ta, bıraktılar. İzleyen süreçte kültürlerini deniz ticareti yoluyla Batı’ya taşıdılar. Akdeniz’e açıldılar ve hatta daha da ötelere gittiler. Ve ardından tarihin derinliklerinde kayboldular. Bir dönemlerin gizemli deniz tüccarları Fenikeliler kimdi? Genetik uzmanlarının yaptığı DNA araştırmaları ve yeni arkeolojik bulgular, bu sorunun yanıtını arıyor.
Dünyanın Koruyucuları: Kolombiya Yerlileri
Kendilerine Büyük Biraderler diyor; dağlarının dünyanın kalbi olduğuna inanıyorlar. Kutsal yasadan habersiz ve cahillik nedeniyle yeryüzünü tehdit eden bizlere ise Küçük Kardeşler diyorlar. İnançlarına göre onlar, gezegenin gerçek koruyucuları; dağları zarar görürse Dünya da zarar görecek.
Kutup Tilkileri
Kutup tilkileri, Kuzey Amerika tilkileri arasında en cana yakın ve en güvenilir olanları. Uçsuz bucaksız alanları arşınlayan bu Kutup gezgini, zorlu koşullara uyum sağlıyor.
İran’ın Sürüngenleri
30 yıl süren araştırma projesi, yeni keşfedilenlerin yanı sıra zoologların türünün sona erdiğine inandığı bir engereğin de varlığını hâlen sürdürdüğünü ortaya çıkardı.
En Derin Yolculuk...
Boğaziçi Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü (BÜMAK), Anamur’un kuzeyinde, Taşeli Platosu’ndaki EGMA Düdeni’nde yaptığı keşifte -1429 metreye kadar indi.
 Türkiye’nin en derin keşfi: EGMA Düdeni
Ayrıca National Geographic Türkiye, dergiyle birlikte tüm okurlara kent serisi başlığı altında hazırlanan İstanbul Kültür Haritaları dizisinin üçüncüsü olan “İstanbul Boğazı Kültür Haritası”nı hediye ediyor.
|
|
| |
www.nationalgeographic.com.tr
National Geographic KIDS Türkiye'de
Kriz, kadınları bu sefer daha çok vurdu
