| | | | Cumhurbaşkanlığı İnternet sitesinde (www.cankaya.gov.tr) yayımlanan raporda, YİD projeleri, yönetmeliklere aykırı, özensiz ve yüzeysel biçimde hazırlanmış olduğu belirtilerek, “Bazı projelerde, yapılabilirlik raporu ise hiç alınmamıştır. Mevcut yapılabilirlik raporları projeyi değerlendirmek için gerekli bilgileri içermemektedir. Bakanlık, verilmeyen raporları şirketlerden istemediği gibi, eksik bilgi içeren raporları da kontrol etmemiştir” denildi.
Enerji yatırımlarının genel bütçe olanaklarıyla yeterince gerçekleştirilememesi nedeniyle alternatif finansman modeli arayışları kapsamında ortaya çıkan YİD, Yİ ve İHD modelleri ortaya atılmıştı. YİD modeli, kamusal yatırımın özel kişi ve kuruluşlar tarafından finanse edilmesini, tesislerin belli bir süre işletildikten sonra Devlete geri verilmesini öngörüyor ve bu modelde yatırımcılar, yatırım bedelinin geri dönüşünü ve karlarını işletmenin faaliyetinden sağlıyorlar.
YİD yöntemiyle bugüne kadar 23 elektrik üretim tesisi gerçekleştirildiği ve tamamının işletmede olduğu belirtilen raporda, 23 tesisin 4’ü doğal gaz, 2’si rüzgar, 17’si de hidroelektrik santrali olduğu ve bunların güç toplamının, 2,285.5 MW’a ulaştığı kaydedildi. Bu rakam, Türkiye toplamının yüzde 7’sini oluşturuyor.
Raporda, Enerji Piyasası Yasasının geçici 8. maddesinin 1. fıkrasının Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmesinden önce uygulama sözleşmeleri imzalanmış, fakat Hazine güvencesi işlemleri tamamlanmamış 3.052 MW kurulu gücünde 33 YİD projesi daha bulunduğu hatırlatılarak, bunlardan birkaçının yapımının tamamlandığına, hatta elektrik satış anlaşmasının imzalandığına dikkat çekildi.
TERMİK SANTRALLERİN İNŞASI SÜRÜYOR
Raporda, yalnızca termik santral kurma ve işletme iznini kapsayan Yİ modeli ile 4 doğal gaz santrali ve 1 ithal kömür santrali gerçekleştirildiği ve bunlardan 3’ünün üretime başladığı 2’sinin ise yapımının sürdüğü kaydedildi. Toplam kurulu gücü 5,810 MW olan 5 Yİ santralinin gücü Türkiye toplamının yüzde 18.29’una denk geliyor.
YİD projelerinde yapılabilirlik raporları hazırlanırken gerçek bir finansman planının hazırlanmadığının belirtildiği raporda, finans kuruluşlarının niyet mektuplarıyla yetinildiğine dikkat çekilerek, “Teklif edilen kredi faiz oranları ve masrafların gerçekliği tartışmalıdır. Hazine kayıtlarına göre bazı projelerde gerçekleşen faiz oranları yapılabilirlik raporlarında belirtilenden daha düşüktür” denildi. Bazı projelerde yatırım tutarlarının şirketler tarafından hiç bildirilmediği, buna karşın nasıl saptandığı belirsiz enerji fiyat tekliflerinin Enerji Bakanlığı tarafından kabul edildiği belirtilen raporda, “Gerçek miktarının üzerinde bildirilen yatırım tutarları, yüksek elektrik tarifelerinin en önemli nedenini oluşturur” görüşüne yer verildi.
Enerji planlamasında kullanılan arz-talep tahmin modellerinin, doğru olmayan verilerle doğal gaz santralleri lehine yanılttığı belirtilen raporda, “Üretim değerleri bakımından da gerçek gereksinimlerin üzerinde sonuçlar elde edilmiştir. Yatırım gerçekleşmeleri ise çoğu zaman bu öngörülerin bile üzerinde olmuştur” denildi. Elektrik enerjisi üretiminde doğal gaza dayalı ve alım güvenceli sözleşmelerin çokluğu yüzünden, alınmamış enerjiye bedel ödemek durumunda kalınmaması için, kamu elindeki termik santrallerin üretimlerinin düşürülmeye başlandığına dikkat çekilerek, buna rağmen, zorunlu üretimin toplam talebi karşılama oranının yüzde 90’ların altına düşmediği belirtildi.
Sözleşmelerin defalarca değişikliğe uğradığı belirtilen raporda, “Doğrudan enerji birim fiyatını artırıcı etki yapan bu değişikliklerle; projelerin toplam yatırım tutarları artırılmış, elektrik satış tarifeleri yükseltilmiş, işletme süreleri uzatılmış; devreye alma sayısında, erken üretim ve fazla üretim kurallarında, her zaman idarenin zararına, şirketlerin yararına düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Üretim maliyetini azaltıcı etkisi olan düzenlemeler, vergi yükündeki azalmalar, fiyatlara yansıtılmamıştır” denildi.
Eskalasyon hesaplamalarında ticari gerçeklerle bağdaşmayan uygulamalar yapıldığı belirtilerek, ABD tüketici fiyat endeksinin yüzde 2 civarında olmasına ve geriye doğru 10 yıllık ortalamanın yüzde 3’ün altında kalmasına karşın; sözleşmelerde yatırım dönemleri için eskalasyon oranı olarak TÜFE ya da yüzde 5’ten hangisi büyükse onun kullanılacağına ilişkin kurallar konulmuş.
Bu nedenle 3 adet doğal gaz santralinde yaklaşık olarak 60 milyon dolar fazladan ödeme yapıldığı ve bu ödemelerin artarak devam edeceği kaydedildi. Raporda şu görüşlere yer verildi:
“Doğal gaz santrallerinde BOTAŞ’ın zamanında gaz sağlama yükümlülüğünü yerine getirememesinden dolayı Elektrik Enerjisi Fonu (EEF) kaynaklarından 4 santrale toplam 125.9 milyon dolar ödeme yapılmak zorunda kalınmıştır. Sis, iletim hatlarının yetersizliği gibi nedenlerle, ürettikleri elektriğin zamanında teslim alınamamış olması nedeniyle aynı santrallere yine EEF kaynaklarından 4.5 milyon dolar daha ödenmiştir. Pek çok hidroelektrik santralin su akımları gerçekçi biçimde saptanmamıştır. Sözleşmeler, kısa süreli gözlemlere dayalı, gerçekleşmesi olanaksız su akım değerleri üzerinden imzalanmış, bunun sonucunda öngörülen enerji üretimleri gerçekleşmemiş, üretim düşüklüğü riskini şirketlerin üstlenmediği 7 HES projesinde, EEF kaynaklarından (daha sonra ise Bakanlık kaynaklarından) 2002 yılı sonuna kadar 35.1 milyon dolar ödeme yapılmıştır. Bu ödemelerin 26.396.202 dolarlık kısmı aynı HES’e yapılmıştır. “Kredi” adı altında yapılan bu ödemeler enerji fiyatlarına yansıtılmaktadır.” | |
Bankaların kara tahtaları siliniyor
