| |
|
|
1800’lerin başına gelindiğinde Afganistan toprakları 100 yılı aşkın bir süredir karışıklık içindeydi. 1828’de Dost Muhammed’in Afganistan yönetimine geçmesiyle birlik sağlandı. | |
| 
Dost Muhammed Han | |
|
Bu dönem İngilizler’in Hindistan üzerindeki etkisinin yoğunlaştığı yıllara rastlıyordu. İlk İngiliz-Afgan ilişkisi, Kuzey Hindistan’da Peşaver sorununun çözümünde İngilizlerin arabulucu rolüyle oldu.
Ancak İngilizler 1839’da Sihlerle işbirliği yaparak Afganistan’ı işgal ettiler. 1839-1842 yılları arasında süren ilk İngiliz-Afgan savaşı bölgedeki karışıklığı artırdı. İngilizlerin çekilmesine rağmen Afgan ülkesi dağılmıştı. Dost Muhammed, 1863’te Kabil’e dönerek tekrar Afgan birliğini sağladı. Dost Muhammed’in 9 Haziran 1863 tarihinde ölmesiyle Afganistan, tekrar iktidar kavgasına sahne oldu. Ruslar’ın Türkistan’ı işgali, Afganlar ile İngilizleri bir süre için doğal müttefik yaptı. 1878’e gelindiğinde Afganistan’ın hakimiyeti Abdurrahman Han’ın elindeydi.
|
|
| 1878-1880; 2'nci İngiliz Afgan savaşında Kabil
| | 
II. İNGİLİZ İŞGALİ
İngilizler Ruslarla isbirligi yaparak 1878’de ülkeyi ikinci kez isgal ettiler. Afgan halkı yine İngilizlerle savaş halindeydi. İngiliz işgali ve savaş 1880’de bitti ama ülke, büyük çapta harap oldu ve birlik zayıfladı.
| |
| Afgan adı nereden geliyor? |
| | | | |
| | | • | 1900 öncesi haritalara bakıldığında Afganistan'ın bulunduğu bölgede daha önceleri bu adla bir devlet bulunmuyor. Bu bölgeye, Tatarya, İskitler, Horosan, Güney Türkistan ya da Hunlar, Oğuzlar, Gazneliler, Selçuklular, Babürlüler denilmiş. Afgan kelimesi ise 1800'lü yıllarda İngilizlerin yerleştirdiği bir isim. Bölge halkı hayvancılıkla uğraştığından, hayvanlarına otlak bulabilmek için kışın Penjap vadisine göçer, ilkbaharda da geri dönerdi. Türkler bu halka, hareket eden veya göçebe manasına gelen "Avghan" derlerdi. Bu halk ise kendisini, "Pushtu - Pushtan" olarak anardı.
| |
| | |
|
|
Ülke büyük ölçüde İngiliz etkisi altına girdi. Afganistan’ın içinde bulunduğu bu olumsuz şartları fırsat bilen Ruslar, 1881’de Türkmenistan’ı işgal etti ve Afganistan ile komşu oldular. 1919’da Emanullah Han iktidara gelene kadar ülkede yine karışıklık vardı. Emanullah Han başa geçtiğinde, Hindistan’daki İngiliz valiye bir mektup göndererek Afganistan’ın artık tam bağımsız bir devlet olduğunu bildirdi. İngiltere’nin Afganistan dışilişkilerini yürütme hakkından vazgeçmek istememesi üzerine Afgan ordusu Hindistan’a yürüdü. Afgan güçleri Hindistan’daki İngiliz kuvvetlerine karşı önemli bir başarı kazanamadı. Ancak 8 Ağustos 1919’da yapılan Ravalpindi Anlaşması’yla ile Afganistan’ın bağımsızlığı tamamen tanındı.
|
|
|
| 1919'da İngilizler Afganistan sınırında
| | 
SOVYETLER AFGANİSTAN’DA
Batı yanlısı Emanullah Han kadını çarşaftan çıkardı, okullarda karma eğitime geçti. Gündelik hayatı modernleştirmeye çalıştı ancak getirmek istediği yenilikler ülkedeki muhafazakar kesimlerden tepki gördü. Bazı kabileler yenileşme hareketlerini islama aykırı olarak nitelediler ve başkaldırdılar .
Yayılan isyanlar yüzünden Emanullah Han ülkesini terk etmek zorunda kaldı. Bunun üzerine daha önce Emanullah Han’ın Fransa’ya sürgün ettiği eski ordu kumandanı | |
|
Nadir Han, Afganistan’a dönerek isyanı bastırdı ve ülkede yeniden birlik sağladı. Nadir Han, 16 Ekim 1929’da Afganistan tahtına geçirildi.
Nadir Han 1933 Kasım’ında öldürülünce yerine oğlu Zahir Şah geçti. Zahir Şah, 1947’de kurulan ve kendisi için bir tehlike olarak gördüğü Pakistan’ın İngilizlerce desteklenmesi üzerine Sovyetler Birliği ile yakın ilişki kurdu. Sovyetler hızla Afganistan’da örgütlenmeye başladılar, 1954 yılında iki ülke arasında ilk kredi anlaşması imzalandı, 1956’dan itibaren her sene 100 Afgan genci Sovyetler Birliği’ne askeri ve eğitim amaçlı gönderildi. 1960’dan sonra ise Sovyet uzmanlar, askeri akademilerde görev yapmak için Kabil’e geldiler.
|
|
| Afgan Kralı Emanullah Han (sağda) ve eşi, 1920'lerde
| | 
Bu durumdan rahatsız olan Zahir Şah, Sovyet nüfuzunun daha fazla yayılmasını önlemek için Başbakan Davud Han’ı görevden aldı. Ancak Davud Han, 1973’te Sovyetler’in desteğiyle bir darbe yaparak Zahir Şah’ı tahttan indirdi. Sovyetler yetiştirmiş oldukları adamlarını Afganistan’in önemli noktalarına getirdiler. Sovyetlerin etkisinin artması üzerine Davud Han bazı subayları tutuklattı. Bunun üzerine ordudaki Sovyet yanlısı subaylar 1978 Nisan’ında Davud Han’a karsi bir darbe gerçeklestirerek onu öldürdüler. Ve yerine hapse attığı Nur Muhammed Teraki’yi geçirdiler. Bu durum ülkede silahlı isyanlara yol açtı. Teraki’nin politikasına karşı çıkan Hafızullah Emin, Eylül 1979’da bir darbe gerçekleştirerek onu öldürdü. Sovyet yönetimi bu noktada devreye tamamen girdi ve 27 Aralık 1979’da Afganistan’ı işgale başladı. Sovyet işgali üzerine Afgan halkı, direnişe başladı. Büyük bir Afgan mülteci grubu Pakistan’a göçtü. Peşaver vadisi, kısa zamanda Afganlı mülteciler ile doldu. Daha sonra bu mülteci kamplarına iskan edilen Afgan kabileleri, çeşitli “Mücahit Grupları” oluşturdular.
|
|
| Sovyet işgali sırasında Afgan mücahitler
| | 
Bu mücahitlere Afgan ordusundan kaçan subayların katılmasıyla Sovyet güçlerine karşı şiddetli bir direniş başladı. 100 bin kişilik Afgan ordusundan 70 bini silahlarıyla birlikte mücahitler tarafına geçtiler. Ancak savaşın sonuçları korkunç oldu. BM İnsan Hakları Komisyonu’nun 20 Kasım 1985 tarihinde yayınladığı rapora göre, Ocak-Eylül 1985 arasında Sovyet ordusu, 32.755 kişiyi öldürdü. 1979-1984 yılları arasında Sovyet ordusu 8 bini ölü olmak üzere 25 bin kayıp verdi.
Aynı dönemde Sovyet maddi kaybı da 12 milyar doları bulmuştu. 1987’den sonra Sovyetler’in politikalarında bazı değişiklikler görüldü. Ülkesinde değişiklik politikalarını yürüten Gorbaçev, Afganistan’dan çekilmek için önce uygun zemin ve zaman aramaya başladı ve 8 Şubat 1988’de bir açıklama yaparak, Afganistan’dan çekileceğini ilan etti. Sovyetler ve Amerika arasında yapılan anlaşma, 14 Nisan 1988 tarihinde Cenevre’de imzalandı. Sovyetler, 120 bin kişilik ordusunu 15 Mayıs 1988 ile 15 Şubat 1989 arasında Afganistan’dan çekti. |
| Afganistan tarihi |
| | | | |
|
| • | Afganistan, coğrafi konumu yüzünden tarih boyunca çeşitli milletlerin işgaline uğradı. M.Ö. 500'lü yıllarda ilk defa İranlılar'ca işgal edilen bölge, daha sonra Büyük İskender orduları tarafından istilaya uğradı. Daha sonra bölgede Baktriana Devleti kuruldu. Bu devletin Milattan sonra 50'de yıkılmasının ardından bölge, çeşitli kavimleri ağırlamaya başladı. 50-1220 yılları arasında sırasıyla İskitler , Kuşanlar, Akhunlar, Araplar bölgeyi yurt edindi. İslamiyeti yayan Arap ordularının istilası kısa sürmesine rağmen İslamiyet bölgede yayıldı. Gaznelilerin de bir süre hüküm sürdüğü dönemden sonra 1220'de Moğollar, Afganistan'ı istila edip 150 yıla yakın bir süre ülkeye hakim oldular. Moğol hakimiyeti, Afganistan'da yaşayan Türk boylarını Anadolu'ya göçe zorladı. Moğol egemenliği, 1300'lü yılların sonunda Timur tarafından sona erdirildi. Timur'un kurduğu devlet, ölümünden sonra dağılmışsa da torunlarından Muhammed Babür'un bölgede kurduğu devlet uzun süre yaşadı ve Babür'un ülkesi bölgeye Türkler'in tekrar yerleşmesini sağladı.
18. yy'da Babür Devletinin zayıflaması üzerine, Afgan kabileleri de bağımsız hareket etmeye başladılar ve ülke yaklaşık 100 yıl sürecek karışıklık dönemine girdi. |
| |
|
| | |
| |
|
|
| |
